Εισαγωγή
Η ψυχική υγεία είναι ένα θέμα που έχει αρχίσει να λαμβάνει τη δέουσα προσοχή πλέον και στο χώρο του επαγγελματικού αθλητισμού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι το 2015, 322 εκατομμύρια άνθρωποι στον παγκόσμιο πληθυσμό (4,4%) είχαν κατάθλιψη και 264 εκατομμύρια άνθρωποι (3,6%) ζούσαν με κάποια μορφή αγχώδους διαταραχής (Foskett, F. Longstaff, 2018). Ιστορικά, η ψυχική υγεία ήταν ένα ταμπού στον κόσμο του αθλητισμού. Οι αθλητές για το κοινό ενσαρκώνουν τη δύναμη, την ανθεκτικότητα και την ακλόνητη προσήλωση, μεγαλώνοντας σε ένα περιβάλλον όπου η αναγνώριση των ψυχικών προβλημάτων μπορεί να θεωρηθεί ως δείγμα αδυναμίας, αντιμετωπίζοντας σιωπηλά τις προκλήσεις της ψυχικής τους υγείας. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι και οι αθλητές, ως άνθρωποι είναι φυσιολογικό να αντιμετωπίζουν μια σειρά προβλημάτων ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων της άγχους, της κατάθλιψης και της κούρασης.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας στις 10 Οκτωβρίου, η ομάδα του AP Sports Law σκέφτηκε και προτείνει στρατηγικές που μπορούν να εφαρμοστούν διαμέσου του αθλητικού δικαίου με στόχο την κατανόηση της σημασίας της ψυχικής υγείας και τη διαφύλαξη της μέσω των συμβατικών υποχρεώσεων των εμπλεκομένων.
Στατιστικά & Έρευνες
Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν (2023), περίπου το 33% των αθλητών παρουσιάζει συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους, ενώ μελέτη της NCAA (2022) κατέληξε ότι 30% των αθλητών αντιμετωπίζει ψυχολογικές δυσκολίες που απαιτούν κλινική παρέμβαση.
Μεταξύ των επαγγελματιών ποδοσφαιριστών, οι πιο κοινές ψυχικές διαταραχές που συναντώνται είναι 9% δυσμενή χρήση αλκοόλ, 12% δυσφορία, 38% άγχος / κατάθλιψη. Τα συμπτώματα των κοινών ψυχικών διαταραχών είναι γενικά πολυπαραγοντικά και εμφανίζονται ως συνέπεια της αλληλεπίδρασης μεταξύ βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών, αθλητικών και επαγγελματικών στρεσογόνων παραγόντων (Gouttebarge & Kerkhoffs, 2018).
Παλαιότερη έρευνα/μελέτη (2015) που διενεργήθηκε σε 540 άνδρες ποδοσφαιριστές σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες έδειξε ένα εύρος κατάθλιψης/άγχους από 25,0% στην Ισπανία έως 43,3% στη Νορβηγία.
Στρατηγικές/Προτασείς Διαφύλαξης της Ψυχικής Υγείας σε σχέση με το Αθλητικό Δίκαιο
Α. Ορισμός και πρόβλεψη της έννοιας της Ψυχικής Υγείας στον Αθλήτισμο
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει ορίσει την ψυχική υγεία ως «μια κατάσταση ευημερίας στην οποία κάθε άτομο συνειδητοποιεί τις δυνατότητές του, μπορεί να αντιμετωπίσει τις φυσιολογικές πιέσεις της ζωής, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και γόνιμα και είναι σε θέση να συμβάλει στην κοινότητά του» (ΠΟΥ, 2014).»
Στο πλαίσιο της αθλητικής επιστήμης, οι ερευνητές ψυχικής υγείας συχνά ερευνούν την ύπαρξη συγκεκριμένων ψυχικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη, το άγχος και οι διατροφικές διαταραχές (Schinke, Stambulova, Si, & Moore, 2017). Η ψυχική υγεία νοείται έμμεσα ως η απουσία τέτοιων συνθηκών. Όλοι οι αθλητές βιώνουν δύσκολες έντονες και πολύπλευρες καταστάσεις ζωής, σκαμπανεβάσματα και ένα πλήρες φάσμα συναισθημάτων. Υπό αυτή τη συνθήκη, οφείλει η επιστήμη, ειδικότερα για τον αθλητή/αθλητισμό να ορίσει την έννοια, ώστε στη συνέχεια ο ορισμός αυτός να μπορεί να χρησιμοποιηθεί στους περί αθλητισμού κανονισμούς. Πρέπει, επομένως, να μην παθολογικοποιηούμε τις φυσιολογικές ανθρώπινες εμπειρίες. Πρέπει να διαχωρίσουμε τις κλινικές διαταραχές ψυχικής υγείας (διαγνωσμένες σύμφωνα με αναγνωρισμένα κριτήρια), την κακή ψυχική υγεία (όχι αρκετά σοβαρή ώστε να πληροί τα διαγνωστικά κριτήρια), την ανθρώπινη κατάσταση (περιοδικές εμπειρίες αντιξοοτήτων και δυσάρεστες σκέψεις και συναισθήματα ως συνέπεια μιας πλήρους ζωής) και την κατάσταση του αθλητή (περιοδικές εμπειρίες δυσάρεστων σκέψεων και συναισθημάτων, όπως άγχος απόδοσης, ως συνέπεια της ενασχόλησης με αθλητικές επιδιώξεις).
Β. Πρόσληψη αθλητικού ψυχολόγου ως όρος αδειοδότησης για συμμετοχή
Οι Κανονισμός Αδειοδότησης διέπουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις όλων των συλλόγων που δικαιούνται και επιθυμούν να συμμετάσχουν σε διασυλλογικές διοργανώσεις καθώς και στα εθνικά επαγγελματικά πρωταθλήματα. Καθορίζει, συγκεκριμένα, τα ελάχιστα αθλητικά, υποδομής, προσωπικού, διοικητικά, νομικά, οικονομικά, κοινωνικής ευθύνης κριτήρια, που πρέπει να εκπληρωθούν από μια ομάδα προκειμένου να της χορηγηθεί άδεια από τις διοργανώτριες αρχές. Παρόλο που το εύρος των κριτηρίων είναι μεγάλο και η σημασία της ψυχικής υγείας τονίζεται από τους ερευνητές, τους ψυχιάτρους και εσχάτως και τους συνδέσμους αμειβομένων ποδοσφαιριστών, οι ομοσπονδίες και οι συνομοσπονδίες δεν έχουν συμπεριλάβει την πρόσληψη αθλητικού ψυχολόγου στα κριτήρια αδειοδότησης. Η πρακτική αυτή θα έθετε ex officio υποχρέωση που θα οδηγούσε σε σύντομο χρονικό διάστημα στη συμμετοχή των επιστημόνων της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής στο ποδόσφαιρο και τη διαφύλαξη της ψυχικής υγείας των ποδοσφαιριστών, τουλάχιστον στο επαγγελματικό επίπεδο.
Γ. Αθλητικός ψυχολόγος ως παροχή, στις υπηρεσίες του Διαμεσολαβητή (Agent)
Οι Agents παρέχουν ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών πλην της διαμεσολάβησης μεταξύ των πελατών τους. Συχνά συνεργάζονται με άλλους επαγγελματίες διαφόρων ειδικοτήτων όπως δικηγόρους, λογιστές, διατροφολόγους κλπ., προκειμένου να παρέχουν ολιστικές υπηρεσίες υψηλής ποιότητας. Η συνεργασία με εξειδικευμένους συμβούλους ψυχικής υγείας θα άνοιγε την ομπρέλα των επαγγελματιών του αθλητισμού και θα βοηθούσε στην προάσπιση της ψυχικής υγείας τόσο για τους εν ενεργεία, όσο όμως και για τους παλαίμαχους ποδοσφαιριστές.
Δ. Συμφωνημένη παροχή στο συμβόλαιο συνεργασίας Ομάδας/Αθλητή
Επιπλέον, στα συμβόλαια συνεργασίας μεταξύ Ομάδας και Αθλητή στα οποία συναντάμε κοινούς όρους παροχών όπως, αυτοκίνητο, σπίτι ή επίδομα για ενοικίαση σπιτιού, φυσικοθεραπείες κ.α., όμως απουσιάζει παντελώς η πρόβλεψη παροχής ψυχικής βοήθειας εντός του συλλόγου ή ιδιωτικά. Μία τέτοια πρόβλεψη θα βοηθούσε στη διατήρηση ψυχικά υγειών αθλητών και θα ενέτασσε την κουλτούρα των επιστημόνων ψυχικής υγείας οργανωμένα στον αθλητισμό.
Ε. Ψυχική υγεία και αγωνιστικό πρόγραμμα
Ο αθλητισμός βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σημείο καμπής, όπου η υγεία και οι συνθήκες εργασίας των παικτών τίθενται σε κίνδυνο λόγω υπερβολικών αγωνιστικών υποχρεώσεων. Οι ανησυχίες τους για την ολοένα και πιο πολυάσχολη αγωνιστική περίοδο, τις διεθνείς και τις εθνικές διοργανώσεις και την υπερβολική πίεση που δέχονται οι ποδοσφαιριστές δεν είναι κάτι καινούριο. Τα τελευταία χρόνια, το ζήτημα έχει διογκωθεί και οι αθλητές δεν έχουν αρκετό χρόνο για ανάπαυση μεταξύ των σεζόν, γεγονός που έχει οδηγήσει σε πολλές φωνές που μιλούν για εξάντληση και αύξηση των τραυματισμών. Ο Παγκόσμιος Σύνδεσμος Επαγγελματιών Ποδοσφαιριστών (FIFPRO), που εκπροσωπεί πάνω από 65.000 ποδοσφαιριστές παγκοσμίως, έχει αναλάβει νομική δράση κατά της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου (FIFA) υποστηρίζοντας ότι το νέο φορτίο αγώνων είναι υπερβολικό και ότι η FIFA αγνοεί την ευημερία των ποδοσφαιριστών. Στην αναφορά της καταλήγει ότι η τωρινή αγωνιστική περίοδος είναι “αφόρητη” και ότι οι ποδοσφαιριστές αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία τους, σημειώνοντας ότι το 43% των παιχτών που αγωνίστηκαν στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022, δήλωσε ότι υπέφερε από ψυχική κόπωση. Η ψυχική αποκατάσταση αλλά και η ψυχική προετοιμασία είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική για να καταφέρνουν οι αθλητές να ανταποκρίνονται στο αυξανόμενα απαιτητικό επίπεδο εργασίας τους και πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην κατάρτιση των αγωνιστικών προγραμμάτων. Ειδικότερες έρευνες και τα συμπεράσματά τους θα θέσουν τηναθλητική κοινότητα, ενώπιον της συνέπειας και της ευθύνης που οφείλει απέναντι στην ψυχή του αθλητή.